پانیک چیست و نیاز است چه اطلاعاتی در مورد آن بدانیم؟
پانیک (پَنیک) یا ترس ناگهانی به احساس ناگهانی ترس گفته می شود به گونه ای که بر عقل چیره شده و مانع از افکار منطقی شود. اما هنگامی که منظور از پانیک، اختلاس ترس یا اختلال هراس باشد، می توان آن را نوعی اضطراب دانست که توسط وحشت زدگی ناگهانی ایجاد می شود.
حملات پانیک به معنای هجوم ناگهانیِ نگرانی و ترس بسیار شدید است. در این حالت قلب به شدت می‌زند و نمی‌توان نفس کشید. حتی شاید احساس در حال مردن یا دیوانه شدن ایجاد شود.
اگر حملات پانیک درمان نشوند ممکن است منجر به اختلال پانیک یا مشکلات دیگر شوند. این حملات حتی می‌توانند فرد را از فعالیت‌های روزمره بازدارند، اما خبر خوب این است که این حملات قابل درمان هستند. با درمان مناسب می‌توان علائم آن را از بین ببرید یا به حداقل برسانید و کنترل زندگی را دوباره به دست گرفت.
اقداماتی که می‌توان برای جلوگیری از این حملات انجام داد، عبارتند از:
دائم در حال حرکت بودن. پرهیز از نشستن بیش از یک ساعت در یک جای ثابت؛
آرام و عمیق نفس کشیدن و حبس نکردن نفس ها؛
ماندن درد نزدیک خانواده یا دوستان؛
گنجاندن تمرینات ریلکسیشن در بخشی از برنامه‌ی روزانه ؛
کاستن یا پرهیز از مصرف الکل، کافئین و نیکوتین؛
خواب و استراحت کافی به اندازه‌ی نیاز بدن؛
کسب اطلاعات بیشتر و معتبرتر با مطالعه‌ی مطالب مرتبط؛
حملات پانیک با ترس معمولی چه فرقی دارند؟
همه‌ی ما با ترس مواجه شده‌ایم. منظورمان همان احساس رایج و آشنایی است که هنگام روبه‌رو شدن با چیزی ناشناخته یا موقعیتی نامناسب به سراغ‌مان می‌آید. این واکنش بخشی از پاسخ سیستم عصبی ما به موقعیت‌های خطرناک یا احتمالاً خطرآفرین است و ما را برای ستیز یا گریز آماده می‌کند. اما پانیک موجی ناگهانی از وحشت است و به واسطه‌ی ناگهانی بودن و شدت فلج‌کننده‌ای که دارد، شناخته می‌شود. این حملات کاملاً ناگهانی و بدون هیچ اخطاری اتفاق می‌افتند. حتی ممکن است وقتی در حالت آرامش یا در خواب هستید دچار حمله شوید.
حمله‌ی پانیک ممکن است تنها یک‌بار رخ بدهد اما در بیشتر افراد تکرار می‌شود. این حملات مکرر معمولاً در موقعیت‌های محرک پیش می‌آیند. موقعیت‌هایی مانند عبور کردن از پل یا صحبت کردن در جمع؛ مخصوصا اگر این موقعیت قبلا هم باعث حمله‌ی پانیک شده باشد. اغلب موقعیت‌هایی که باعث پانیک می‌شوند موقعیت‌هایی هستند که در آنها احساس خطر می‌کنید و حس می‌کنید راه گریزی ندارید.
ممکن است یک یا چند حمله‌ی این شرایط را تجربه کرده باشید و در حالت کلی کاملا سالم و سرحال باشید، اما ممکن است این حملات در شما بخشی از بیماری دیگری مانند اختلال پانیک، فوبیای ترس از اجتماع یا افسردگی باشند.
فرقی نمی‌کند علت چه باشد، در هر صورت حملات پانیک قابل درمان هستند. روش‌ها و درمان‌های مؤثری وجود دارند و به شما کمک می‌کنند با این مشکل کنار بیایید.
نشانه‌ها و علائم
حملات پانیک معمولا هنگامی رخ می‌دهند که در خانه نیستید، ولی اصولا ممکن است در هر جا و هر زمانی اتفاق بیفتند. ممکن است در حال خرید در مغازه باشید، در خیابان قدم بزنید، در حال رانندگی باشید، یا در خانه روی مبل لم داده و در حال تماشای تلویزیون باشید.
نشانه‌ها و علائم حمله‌ی پانیک ناگهانی ظاهر می‌شوند و معمولا ظرف ده دقیقه به حداکثر می‌رسند. بیشتر این حملات بعد از ۲۰ دقیقه تا نیم ساعت به پایان می‌رسند و معمولا بیشتر از یک ساعت طول نمی‌کشند. یک حمله‌ی پانیک کامل شامل تعدادی از علائم زیر است:
- کوتاه شدن نفس‌ها و نفس‌نفس زدن؛
- تپش قلب یا افزایش ضربان قلب؛
- درد یا ناراحتی در قفسه‌ی سینه؛
- لرزیدن؛
- احساس خفگی؛
- احساس غیر واقعی بودن یا جدا بودن از محیط اطراف؛
- عرق کردن؛
- تهوع یا دل‌آشوبه؛
- احساس گیجی، غش کردن؛
- احساس بی‌حسی یا مورمور شدن؛
- احساس سرما یا گرمای شدید؛
- ترس از مرگ، از دست دادن کنترل یا دیوانه شدن.
حمله‌ی پانیک یا حمله‌ی قلبی؟
بیشتر نشانه‌های حمله‌ی پانیک فیزیکی هستند و گاهی آن‌قدر شدید هستند که فرد فکر می‌کند دچار حمله‌ی قلبی شده است.
در حقیقت بیشتر افرادی که دچار حملات پانیک می‌شوند، بارها به دکتر یا اورژانس مراجعه می‌کنند تا درمانی برای مشکل‌شان پیدا کنند چون باور دارند دچار مشکل پزشکی حادی هستند که زندگی‌شان را تهدید می‌کند.
اگرچه باید علائمی مانند درد قفسه‌ی سینه، تپش قلب و سخت شدن تنفس را جدی بگیریم، اما معمولا این حملات هستند که به اشتباه حملات قلبی تصور می‌شوند نه برعکس.
بسیاری از افراد دچار این قبیل حملات می‌شوند و غیر از آن، عوارض یا مشکل دیگری برای‌شان پیش نمی‌آید. اگر فقط یک یا دو حمله‌ی پانیک داشته‌اید، خیلی نگران نباشید. با این حال بعضی از افرادی که حملات پانیک را تجربه می‌کنند، دچار اختلال پانیک می‌شوند. اختلال پانیک به دلیل حملات مکرر پانیک و تغییرات عمده در رفتار یا نگرانی شدید در مورد حملههای بعدی به وجود می‌آید.
تشخیص این نوع اختلال
اگر علائم زیر را دارید ممکن است دچار اختلال پانیک باشید:
- تجربه‌ی حملات مکرر و ناگهانی پانیک که به موقعیت خاصی بستگی ندارند؛
- نگرانی زیاد در مورد حملههای پانیک دیگر؛
- رفتارتان به خاطر حملههای پانیک تغییر کرده است، مثلا از رفتن به جاهایی که قبلا در آنها دچار حمله‌ی پانیک شده‌اید خودداری می‌کنید.
هرچند یک حمله‌ی پانیک احتمالا چند دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد اما تأثیری که بر شما می‌گذارد، طولانی‌مدت است. اگر دچار اختلال پانیک باشید، حملات پانیک مکرر تأثیر خود را بر شما خواهند گذاشت. خاطره‌ی ترس و وحشت بسیار شدیدی که در هنگام حمله تجربه کرده‌اید، می‌تواند بر اعتماد به نفس شما تأثیر منفی بگذارد و زندگی روزمره‌ی شما را تحت تأثیر قرار بدهد.
همه‌ی این موارد در نهایت باعث به وجود آمدن این علائم اختلال پانیک می‌شوند:
۱. نگرانی پیش‌نگرانه
به جای اینکه احساس آرامش کنید و خودتان باشید، بین حملههای پانیک نگران و عصبی هستید. این نگرانی ریشه در ترس از حملات بعدی دارد. این «ترس از ترس» اغلب اوقات در شما وجود دارد و می‌تواند واقعا ناتوان‌کننده باشد.
۲. خودداری از حضور در بعضی مکان‌ها
از حضور در موقعیت‌ها یا محیط‌های خاص خودداری می‌کنید. به این دلیل که آن موقعیت قبلا باعث حمله‌ی پانیک در شما شده است. یا شاید از حضور در مکان‌هایی که در صورت رخ دادن حمله در آنها امکان فرار یا دریافت کمک وجود نداشته باشد، خودداری کنید. خودداری فوبیایی در بیشترین حد خود تبدیل به آگورافوبیا یا ترس از مکان‌های شلوغ می‌شود.
دلایل حمله و علل اختلال
با وجود اینکه دلیل حملات پانیک و اختلال پانیک دقیقا مشخص نیست، حملههای پانیک در خانواده‌ها ارثی هستند. همچنین به نظر می‌رسد ارتباطی بین این حملات و تغییرات عمده در سبک زندگی وجود دارد؛ تغییراتی مانند فارغ‌التحصیل شدن از دانشگاه و ورود به محل کار، ازدواج یا بچه‌دار شدن. استرس شدید، مرگ یکی از عزیزان، طلاق یا از دست دادن شغل هم می‌تواند محرک حمله‌ی پانیک باشد.
حملات پانیک همچنین می‌توانند بر اثر بیماری یا عارضه‌ای فیزیکی رخ بدهند. اگر از نشانه‌های پانیک رنج می‌برید باید حتما به پزشک مراجعه کنید تا از نظر موارد زیر بررسی شوید:
پایین افتادگی دریچه‌ی میترال (مشکل قلبی کوچکی است که بر اثر درست بسته نشدن یکی از دریچه‌های قلب رخ می‌دهد)؛
- پرکاری تیروئید؛
- هیپوگلیسمی (قند خون پایین)؛
- مصرف مواد محرک (آمفتامین‌ها، کافئین و کوکائین)؛
- قطع کردن مصرف یک دارو.
- درمان حمله و اختلال پانیک
حمله‌ها و اختلال پانیک قابل درمان هستند
معمولا این قبیل حملات و یا اختلالات با به کارگیری استراتژی‌های خوددرمانی یا چند جلسه درمان، با موفقیت برطرف می‌شوند.
۱. درمان به روش رفتار آگاهانه
روش رفتار آگاهانه مؤثر‌ترین روش درمان حملههای پانیک، اختلال پَنیک و آگورافوبیاست. روش درمانی رفتار آگاهانه بر فکر کردن به الگوها و رفتارهایی که محرک حمله‌ی پَنیک هستند تمرکز دارد. این روش به شما کمک می‌کند واقع‌بینانه‌تر به ترس‌هایتان نگاه کنید.
مثلا اگر در حال رانندگی دچار حمله‌ی پانیک شوید بدترین اتفاقی که ممکن است بیفتد چیست؟ شاید مجبور شوید کنار بزنید و مدتی توقف کنید، اما احتمال اینکه تصادف کنید یا دچار حمله‌ی قلبی شوید بسیار کم است. وقتی متوجه شوید که هیچ چیز هولناکی قرار نیست رخ بدهد، تجربه‌ی یک حمله‌ی پَنیک دیگر به اندازه‌ی قبل وحشتناک نیست.
۲. روش درمانی افشا
در این روش درمانی شما در یک محیط امن و کنترل‌شده در معرض حالات فیزیکی پانیک قرار می‌گیرید. این روش به شما کمک می‌کند راه‌های بهتری برای کنار آمدن با حملات پیدا کنید. شاید از شما خواسته شود که نفس‌نفس بزنید، سرتان را از طرفی به طرف دیگر بچرخانید یا نفس‌تان را نگه دارید. این تمرینات مختلف باعث شبیه‌سازی احساساتی مانند حالت پانیک می‌شوند. با هر بار تکرار این وضعیت، ترس شما از این حالات بدنی کمتر می‌شود و بهتر می‌توانید حملات پانیک را کنترل کنید.
اگر دچار آگروفوبیا هستید قرار گرفتن در معرض موقعیت‌هایی که از آنها می‌ترسید هم بخشی از درمان است. در روش درمانی افشا برای فوبیاهای خاص، شما آن‌قدر با موقعیتی که از آن می‌ترسید روبه‌رو می‌شوید تا آن ترس به تدریج از بین برود. طی این تجربه شما متوجه می‌شوید که این موقعیت صدمه‌ای به شما نمی‌زند و کنترل احساسات شما در دست خودتان است.
دارو می‌تواند به طور موقت اختلال پانیک را درمان کند یا بعضی از علائم آن را کاهش بدهد. با این وجود، دارو نمی‌تواند آن را کاملا درمان یا برطرف کند. مصرف دارو در موارد بسیار شدید می‌تواند مفید واقع شود، ولی نباید به تنهایی به آن اکتفا کرد. دارو زمانی بیشترین تأثیر را دارد که با درمان‌های دیگر و تغییر سبک زندگی همراه باشد. مهم‌ترین بخش درمان، مشخص کردن علت این حملات است.
داروهایی که برای اختلال پانیک مورد استفاده قرار می‌گیرند، شامل موارد زیر است:
داروهای ضدافسردگی: چندین هفته طول می‌کشد تا این داروها اثر کنند پس باید به صورت مداوم آنها را مصرف کنید، نه فقط هنگام حمله.
بنزودیازپین‌ها: این دسته داروهای ضد اضطرابی هستند که خیلی سریع عمل می‌کنند (معمولا بین سی دقیقه تا یک ساعت). مصرف آنها در هنگام حمله‌ی پانیک باعث می‌شود علائم حمله به سرعت برطرف شوند. با این حال، بنزودیازپین‌ها به شدت اعتیادآورند و قطع کردن مصرف آنها می‌تواند عوارضی جدی در پی داشته باشد. پس باید در مصرف آنها احتیاط کرد.
